CRISTA

I.

CRISTA

apud Virgilium, l. 9. Aen. v. 732. ubide Turno,

----- tremunt in vertice cristae

Sanguineae -----

ornatus galeae est, qui illam admirabilem reddit, ut loquitur Etymologicum, Τὸ περιςςεϋον τῆς περικεφαλαίας ἀνάςτημα χάριν κόσμου καὶ καταπλήξεως. Super cono, qui suprema et eminentissima galeae pars Graecis λόφος seu ἐπανάςτημα τῆς περικεφαλαίας, item πήλνξ, omnia galeae aditamenta, pinnas, aves totas, horribilium ferarum effigies, spolia, Gorgones, iuxta caudas equorum, adeoque cristas varii generis, sustinebat. Crista itaque addebatur cono, et supra eum collocabatur, sive exibat ex ipso, ut apud Silium Italic. l. 16. v. 555.

----- --- - ----- crista nitenti

Exurgens cono, spolia exuviaeque Libyssae.

Atque proin non quidem necessaria erat ambiendo muniendove capiti, sed altius assurgebat, ac prae se ferebat nescio quod insigne generositatis et fortitudinis. Graece etiam λόφος nonnumquam, uti conus; sed proprie φαλὸς, quod super cono splenderet et exiret in superiora: et magis signanter φαλὸς κόρυθος, Invenisse Cristas in galeis, sicut signa in clypeis, et ansas clypeorum, Cares, Herodotus tradit, Musâ I. lisdem Poetae eximium quemque bellatorem donant, ut Virgilius Achillem, l. 1. Aen. Romulum, l. 6. Aeneam, l. 8. Turnum, l. 9. iuventurtem Rutulam, ibid. Pandatum et Bitium, Mezentium item, l. 10. de quo postremo inquit, v. 869.

Aere caput fulgens, cristâque hirsutus equinâ.

Easdem hostibus detractas inter insignia spolia statuebant. Virgilius iterum de Regia Latini, l. 7. Aen. v. 185.

Multaque praeterea sacris in postibus arma,

Capitiv pendent currus, curvaeque secures,

Et cristae capitum -----

Sic Euryalus Messapi galeam cristatam aufert, apud eundem, l. 9. Ascanius Niso pollicetur cristas Turni, ibid. Vide quoque de cristis Mezentii, l. 11. Aen. E' quibus locis colligit Paschalius, universum illum galeae ornatum quandoque fuisse dictum ἀμφίφαλον κυνέην, h. e. utrinque cristatuam, seu duplici cristâ conspicuam galeam. Interdum vero hic ipse ornatus constituit τριφαλία seu τριλοφία, triplici vertice cristatâ galeâ, ut videre est apud Plutarchum, in Arato. Sic Aristophan. τρεις λόφους nominat hôc versu Acharn.

Τὸ λοφεῖον ἐξένεγκε τῶ τριῶν λόφων,

Thecam effer trium cristarum.

Et Aiacis galema τρικόρυθον propterea vocat Euripides, Oreste, Actu 5. Tergeminae quoque cristae in Palladis picturis observantur, uti docert Casp. Barthius ad Statium, l. 2. Thebaid. v. 242. Imo et Quadruplicata crista, τετραφάληρος, occurrit apud Homerum, Iliad. λ. et Apollonium Rhodium, l. 3. Aristophanes τετράπτιλον, quadripennem, vocat, ubi de Geryone,

Βούλει μάχεςθαι Γηρυόνῃ τετραπτίλῳ;

Vide Car. Paschalium, Coronar. l. 10. c. 19. Sed tres cristarum ordines, in Heroum galeis frequentissimae: Fuitque rata et statuta quasi Romanis moribus haec triplicitas, rectarum inprimis cristarum, quae hominem terribiliorem et alterô fere tantô facerent altiorem. Unde ter scandens iuba, apud Statium, l. 4. Thebaid. v. 130. et triplex iuba, apud Virg. l. 7. Aen. v. 785. tribus nimirum gradibus circumvolutis cristis et demum in iubam erectis. Vide quae ad πτέρινον ςτέφανον, coronam plumeam Polybii, commentatur Barthius ad Statium, d. l. Color niveus communiter. Silius Ital. l. 2. v. 398.

---- ---- galcamque coruscis

Subnixam cristis, vibrant cui vertice coni

Albentes niveae tremulô nutamine pennae.

Vide LIpsium, de Militia Rom. l. 3. c. 5. Sed et ruber, Heroibus inprimis priscis. Statiusl, l. 2. Thebaild. v. 530.

--- Cristasque videt rutilare comantes.

Purpureus enim color magni animi gestamen, ferme omnibus affectatur. Romanis tamen Polybius nigrum placuisse notat; qui color ad terrorem augendum aputs, firmus item, nec variabilis facie. Ad magnitudinem Cristarum spectat locus eiusdem Statit, Theb. l. 9. v. 262.

Spicula iam clypeosque leves arcusque remissos

Unda vehit, galeasque vetant descendere cristae.

Cum enim galeae veterum Heroum minime leves fuerint, quantas esse cristas oportuit, quae illas mergi non paterentur etc. Vide plura hanc in rem apud laudatum Barthium, Animadvers. ad Papin. Statium passim, inprimis ad loca citata. De cristis vero Turcarum, Indiaeque Regulorum hodiernis, vide Ioann. Baptistam Tavernier in Descr. Scrralti, ut et infra in voce Manucodiata. Addam saltem, sicut cristas sumpsêre Duces olim, ut conspicui essent suis: sic cum ii latere volebant, usos fuisse galeâ sine cono et cristâ, quae ἄλοφος Graecis et ἄφαλος, Homero καιαῖτυξ, dichta est, Il. κ. v. 258. de qua vide eundem Paschalium supra laudatum, l. 10. c. 20. Sed et observat Salmas. Cristas etiam dictas esse, non tantum pinnas galeis aptatas, sed etiam ex ipso ferro laminas eminentes, et rectas, quae mediam galeam dividebant, ex Vegetio et monumentis antiquis: quales hodieque passim, Exercitat. Plin. ad Solin. p. 547. De Cristis vero avium, unde ad galeas appellatio translata, vide insignem locum Plinii, l. 11. c. 37. Addam hoc unicum, quod Cristae gallorum gallinaceorum in delitiis Veteribus fuêre. De Heliogabalo Ael. Lamprid. c. 19. Comedit, inquit, saepius ad imitationem Apicii calcanea camelorum et cristas vivis gallinaceis demptas. Quem hodieque imitari eos, qui palatum habent eruditum, docet Salmas. ad loc. Vide quoque infra Gallina.

II.

CRISTA

in veter. Inser. in alia Crestum, in Monumentis urbis MSS. Crista Arnaudi, castrum Galliae, in agro Valentiniano, ad Drunam fluv. la Drome, primum fuit, ad Comites Dienses et Valentinos pertinens, iam oppidulum, 4. leucis Valentiâ distans: cuius reditus, ut et ipsius Valentiae, locorumque Chabueil, Grane

et Montelimar, Galliae Regis concessu, ad Principem Monaci spectant. Turris ibi conspicua, cuius in historia mentio frequens, ubi de litigiis Comitum praefatorum cum Delphinis Viennensibus, ibidem eorum sepulchra visuntur, in Franciscanorum Monasterio. Memorabilis inprimis Inscriptio haec, quae in Aede Cathedtali hodieque exstat. Annô ab Incarnatione Domini M. C. LXXXVIII. mense Martiô, indictione septimâ. Ego Ademarus de Pictavis Comes Valentinensis, dono, laudo atque concedo plenam libertatem cunctis hominibus meis de Crista, qui nunc sunt et futuri sunt, ut nullo deinceps tempore a me vel ab alio successorum meorum violentas sive iniustas exactiones pensare cogantur, fideiussores sive obsides praeter suam voluntatem non fiant, salvis legibus et iustitiis meis bannis et expeditionibus et ospicio centum militum: et quod omni tempore vitae meae concessam libertatem conservem, iurisiurandi religione confirmo. Hoc autem factum est in Ecclesia sancta Mariae de 'Crista, praesente Dominô Rothertô Diensi Episcopô, Dominô Eustachiô Valentinensi praepositô patruô meô etc. apud Iac. Sponium, Itinerar. Graeciae Part. 1. p. 6. et parte 3. p. 15. et 16. ubi etiam alterm addit Inscriptionem, supra indigitatam, quae Testamentum de banno vini Petri Diensis Episc. et eius nepotum, et Guilielmi Cresti complectitur. Vide quoque in voce Cresta.